کیفیت آب شرب با ترکیبات محلول در آن ارتباط مستقیمی دارد. البته ممکن است این ترکیبات در ویژگی‌های ظاهری آب هیچ تاثیر مشخصی از خود به جا نگذاشته باشند؛ یعنی آب به لحاظ ظاهری بسیار شفاف و تمیز باشد ولی میزان مواد محلول موجود در آن از حد شاخصه‌های استاندارد فراتر رفته و استفاده آشامیدنی و خوراکی از این آب مناسب نباشد. از این حیث می‌توان با قطعیت اقرار کرد که ارتباط مستقیمی بین کیفیت آب و سلامتی انسان وجود دارد. به این دسته از ترکیبات محلول موجود در آب TDS گفته می‌شود. در خصوص ارتباط بین TDS آب و سلامتی انسان مطالعات زیادی انجام شده است. بر اساس این تحقیقات صورت گرفته برخی از املاح موجود در داخل آب می‌توانند برای بدن انسان زیان‌آور بوده و حتی سمی تلقی گردند. در ادامه در مورد TDS آب و تاثیر آن بر سلامتی انسان توضیح میدهیم.
TDS آب چیست؟
TDS آب یا Total Dissolved solids در بحث میزان کیفیت آب شاخص بسیار مهمی است. این پارامتر در واقع نشان دهنده میزان کل جامدات محلول در آب است. این جامدات محلول شامل کلیه مواد آلی و غیر آلی یا املاح معدنی هستند. از همین رو تی دی اس آب بیان‌گر میزان سختی کلی آب است؛ به طوری‌که هر چقدر میزان آن افزایش یابد، به این مفهوم است که سختی آب بیشتر شده و غلظت مواد معلق در آن بیشتر است. ارتباط بین TDS آب و سلامتی انسان یکی از فاکتورهای مهم در تعیین کیفیت آب و بیماری‌های انسانی وابسته به آن محسوب می‌شود.
تفاوت تی دی اس آب و سختی آب
البته TDS آب با سختی آب تفاوت‌هایی دارد؛ زیرا در محاسبه این پارامتر کل مواد آلی و معدنی محلول در آب برآورد می‌شود در حالی‌که سختی آب بیشتر معرف میزان کلسیم و منیزیم محلول در آب است. لازم است این دسته از پارامترهای کیفی آب از طریق آزمایشگاه سنجیده شوند؛ زیرا این ذرات جامد محلول در آب از طریق چشم مسلح قابل شناسایی و مشاهده نیستند.
همچنین میکروب‌های موجود در داخل آب نظیر انگل‌ها، باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌های دیگر که جز آلاینده‌های آب محسوب می‌شوند جز سختی آب محسوب نشده و باعث افزایش سطوح TDS نمی‌گردند.
میزان مجاز TDS استاندارد در ایران برای آب‌های شرب و آشامیدنی 1500 میلی گرم در لیتر مشخص شده است. لازم به ذکر است هر چقدر این میزان کمتر باشد آب بهداشتی و سالم‌تری در اختیار شهروندان قرار گرفته است. در جدول ذیل برای اطلاعات بیشتر میزان مجاز تی دی اس آب بر حسب واحد میلی گرم در لیتر در انواع مختلف آب آورده شده است:
| نوع آب | میزان استاندارد TDS واحد میلی گرم در لیتر ppm |
| آب تازه | کمتر از 1000 |
| آب لب شور (آب رودخانه+ آب دریا) | 10000-1000 |
| آب شور | 30000-10000 |
| آب نمک | بیش از 30000 |
دلایل افزایش TDS آب
اما دلایل بالا رفتن میزان TDS آب ممکن است در اثر عوامل طبیعی و غیر طبیعی ذیل اتفاق بیفتد:
- عوامل طبیعی که از طریق عبور آب‌های جاری در طبیعت از روی سنگ‌ها، مواد شیمیایی، تجزیه گیاهان و ورود گازهای آلی باعث افزایش املاح آلی و معدنی داخل آب می‌شوند. این املاح شامل هر دو دسته سمی و غیر سمی هستند.
- عوامل غیر طبیعی یا انسانی که از راه ورود رواناب‌های کشاورزی، فاضلاب شهری و پساب‌های صنعتی به داخل آب‌های جاری باعث افزایش املاح سمی داخل آب می‌گردند.
رابطه TDS آب و سلامتی انسان
هرچه میزان TDS آب مصرفی بالاتر باشد احتمال وجود املاح مضر در آن افزایش پیدا کرده و نهایتا در طولانی مدت اثرات سوئی بر روی سلامتی انسان خواهد داشت. توجه داشته باشید که در آب‌های با سطح بالای TDS وجود املاح معدنی نظیر آرسنیک، سولفات، نیترات، نیتریت و عناصر سمی دیگری از این دست بسیار بالا است که این ترکیبات ذکر شده برای سلامتی انسان به شدت خطرناک و مضر هستند.
همچنین آب‌های دارای سطح TDS بسیار بالا به لحاظ کیفیت دستخوش تغییراتی شده و اغلب رنگ کدر و طعم فلزی دارند. از طرف دیگر پایین بودن سطح مجاز TDS آب نیز بر روی کیفیت آن تاثیر مستقیمی می‌گذارد که باز هم با سلامتی انسان ارتباط تنگاتنگی دارد؛ زیرا این آب عاری از اکثر املاح ضروری و مورد نیاز بدن انسان است. این دسته از آب‌ها نیز دارای طعم تلخ یا بی‌مزه هستند.
نکته دیگر این‌که افزایش میزان سطح تی دی اس آب ممکن است تاثیر مستقیمی بر روی سلامتی نداشته باشد ولی قطعا افزایش بعضی از ترکیبات آن مانند سطوح بالای ترکیبات سمی مانند نیترات، نیتریت، ارسنیک، فسفات یا فلزاتی مثل سرب یا مس برای انسان بیماری‌زا خواهند بود.
در تشخیص کیفیت آب آشامیدنی شهری وجود نشانه‌هایی همچون گچ گرفتن لوله‌ها، فرسودگی سریع فیلتر تصفیه آب، رسوب گچ در دیواره کتری و سماور، ایجاد لکه بر روی ظروف و نشانه‌هایی از این دست نشان دهنده بالا بودن تی دی اس آب شهری است که کیفیت آب شرب مصرفی را برای حفظ سلامتی انسان کاهش می‌دهد.
در جدول ذیل رابطه بین میزان TDS مطلوب در آب با کیفیت آن و تاثیر آن بر روی سلامتی انسان آورده شده است. لازم به ذکر است که مقادیر ذکر شده در جدول بر اساس استاندارد مجاز سازمان بهداشت جهانی است.
| کیفیت آب مصرفی سالم | میزان TDS بر حسب واحد ppm |
| عالی | کمتر از 300 |
| خوب | 600-300 |
| معمولی | 900-600 |
| بد | 1200-900 |
| غیر قابل قبول | بیش از 1200 |
از جمله بیماری‌های انسان که ارتباط مستقیمی با کیفیت آب آشامیدنی مصرفی و مصرف آب‌های با سختی یا تی دی اس بالا در دراز مدت دارد می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد. امراض ذکر شده که با تحقیقات متعددی بر روی آب و تاثیر آن بر روی سلامتی انسان و نقش املاح موجود در آب در تولید بیماری‌های انسانی به دست آمده‌اند؛ حکایت از رابطه مستقیم بین TDS آب و سلامتی انسان دارند.
- سرطان
- غلظت خون
- بیماری‌های قلبی و عروقی
- امراض کبدی
- سنگ کلیه و مثانه
- اسهال
- پوسیدگی دندان
- آلزایمر
- فشار خون
- کم خونی
- کاهش گلبول‌های سفید خون
- نازایی و ناباروری
- بیماری‌های پوست و مو
کلام پایانی
همان‌طور که اشاره شد کیفیت آب مصرفی یکی از فاکتورهای تعیین کننده سلامتی انسان است. بی شک آب‌های آلوده چه آب‌هایی که ترکیبات افزودنی دارند و چه آب‌هایی که املاح تشکیل دهنده آن‌ها به دلیل دخالت‌های زیست محیطی دستخوش تغییر شده است به علت تغییر ترکیبات شیمیایی در بدن انسان برای سلامتی مضر هستند.
قطعا آب به عنوان اولین عامل حیات مهم‌ترین فاکتور مرتبط با سلامتی انسان است. چه بسیار بیماری‌هایی که از طریق آلودگی آب یا کیفیت پایین آن در انسان ایجاد می‌شوند. لذا یکی از راه‌های حفظ سلامتی انسان در کنار عوامل دیگری مانند استشمام هوای تمیز، تغذیه مناسب، دوری از استرس و انجام فعالیت‌های بدنی مساله استفاده از آب بهداشتی و دارای عناصر شیمیایی متعادل است. از همین‌رو در طی فرآیندهای تصفیه تلاش زیادی برای متعادل‌سازی سطح TDS آب صورت می‌گیرد تا املاح سمی آن حذف گردند و املاح ضروری و مورد نیاز بدن از طریق آب تامین گردند.
سوالات متداول
- آیا TDS آب همان سختی آب است؟
خیر این دو با هم متفاوت هستند و TDS سختی کل آب است.
- آیا TDS نامتعادل در آب علامتی دارد؟
بله فارغ از افزایش میزان رسوبات بر تجهیزات و ظروف که خود یک عامل تشخیص است؛ بر رنگ، طعم و بوی آب اثر می‌گذارد.
- آیا تی دی اس آب قابل تنظیم است؟
بله از طریق روش‌های سختی‌گیر با استفاده از تجهیزات مخصوص می‌توان به تعدیل سختی پرداخت.